Gece gökyüzüne baktığımızda çoğu zaman ilk dikkatimizi çeken, Ay’ın sakin ama etkileyici varlığı olur. Ancak bu tanıdık görüntü, sadece yüzeyde gördüklerimizle sınırlı değil. Ay, yüz milyonlarca yıl boyunca Dünya’nın etrafında dönerken hem fiziksel hem de bilimsel anlamda pek çok sır taşımaya devam ediyor.
Peki Ay gerçekten ne kadar uzak? Neden hep aynı yüzünü görüyoruz? Ya da Ay’a gidecek olsaydınız, arabanızla ne kadar sürede varırdınız? İşte hem gökyüzüne meraklı olanların ilgisini çekecek hem de gündelik bilgiler arasında yer almayan bazı ilginç Ay gerçekleri…
Ay’ın yörüngesi ve hareketleri
- Ay’da bir gün, yani gün doğumundan batımına kadar geçen süre, yaklaşık 708 saattir.
- Yörüngesi tam bir daire değildir; Dünya’ya en yakın olduğunda 363.105 km, en uzak olduğunda ise 405.696 km mesafededir.
- Kendi ekseni etrafında saatte 16 km, Dünya çevresinde ise saatte 3.700 km hızla döner.
- Ay’ın kendi ekseni etrafındaki dönüş süresi 27,3 gün olduğu için Dünya’ya hep aynı yüzünü gösterir.
- Güneş Sistemi’ndeki beşinci en büyük doğal uydudur (önünde: Ganymede, Titan, Callisto, Io).
Ay ile Dünya arasındaki bağ
- Bugün Dünya’dan ortalama 384.400 km uzaklıkta olan Ay, her yıl bizden yavaşça uzaklaşıyor.
- Oluştuğu ilk dönemlerde bu mesafe yalnızca 22.500 km civarındaydı.
- Ay, Dünya üzerinde gelgit hareketlerini yönlendiren en önemli gök cismidir; bu etkiyle deniz seviyeleri günde iki kez yükselip alçalır.
- Çapı, Dünya’nın yaklaşık dörtte biri kadar; ancak kütlesi, Dünya’nın yalnızca yüzde 1’ine eşittir.
- Bazı bilim insanları bu orantısızlık nedeniyle Dünya-Ay sistemini “ikili gezegen” olarak tanımlar.
- Apollo 14 görevinde, Ay’a götürülen tohumlardan yetişen yaklaşık 400 ağaç, bugün Dünya’nın çeşitli yerlerinde büyümeye devam ediyor.
Ay’ın evreleri ve gökyüzündeki diğer “uydular”
- Dolunay, ortalama her 29,5 günde bir gerçekleşir.
- Her dolunayın geleneksel bir ismi vardır. Örneğin, Şubat’taki “Kar Ay’ı”, Eylül’de “Hasat Ay’ı”, Ekim’de “Avcı Ay’ı” olarak bilinir.
- Geçmişte Dünya’ya eşlik eden başka cisimler de fark edildi. Bunlardan biri olan Cruithne, at nalı şeklinde bir yörüngeye sahiptir ve Dünya çevresindeki tam turunu 770 yılda tamamlar.
- Ayrıca geçici olarak Dünya’nın yörüngesine giren ve birkaç ay ile birkaç yıl arasında kalan mini aylar da keşfedilmiştir.
- “Süper Ay” (Supermoon) dönemlerinde, Ay hem daha büyük hem de daha parlak görünür; Dünya’ya en yakın konumuna gelirken parlaklığı yaklaşık %30, görünür büyüklüğü ise %14 artar.
Ay’a yolculuk: Ne kadar sürerdi?
- Eğer arabayla gidebilseydik ve sabit 110 km/saat hızla ilerleseydik, Ay’a varmamız yaklaşık 135 gün sürerdi.
- Ay’a ilk insanlı iniş 1969’da gerçekleşti; ancak son adım, 1972 yılında atıldı.
- Ay yüzeyinde kullanılan LRV (Lunar Roving Vehicle) yani özel Ay araçları, Dünya’da 210 kg ağırlığındayken Ay’da 490 kg yük taşıyabiliyordu.
- Üç farklı Apollo görevinde kullanılan bu araçlar toplam 90 km yol kat etti.
- LRV’ler, uçak üreticisi Boeing tarafından geliştirildi ve üretimi 38 milyon dolara mal oldu.
- Ay’da kaydedilen en yüksek araç hızı, 18,5 km/saat ile Apollo 17 görevinde elde edildi.
Ay’ın Fiziksel ve Jeolojik Özellikleri
- Tam yuvarlak değil; şekli hafifçe yumurtaya benzer ve büyük kısmı Dünya’ya dönüktür.
- En yaşlı Ay taşları 4,5 milyar yıllık bir geçmişe sahiptir.
- Yerçekimi, Dünya’dakinin yaklaşık altıda biridir.
- Ay’ın güneşe bakan yüzeyinde sıcaklık 123°C’ye, karanlık tarafında ise -153°C’ye kadar düşebilir.
- En yüksek dağları 5.000 metreye kadar çıkar, bu da neredeyse Everest kadar yüksektir.
- Ay’ın ince atmosferi sayesinde toz ve ayak izleri yüzlerce yıl boyunca bozulmadan kalabilir.
- En derin kraterleri yaklaşık 4.500 metre derinliğindedir.
- Ay yüzeyindeki tozlar, çok ince ve keskin yapılı olduğu için insan sağlığı açısından zararlı olabilir.
- Ay’ın güney kutbunda, bazı derin kraterlerin içinde buz bulunduğu tespit edilmiştir.
